Παρά το μικρό μέγεθος της Δημοτικής Ενότητας, οι υποδομές για πολιτιστικές δραστηριότητες είναι αρκετά αναπτυγμένες. Λειτουργούν πολιτιστικά ή πνευματικά κέντρα στις κοινότητες του Λύγγου, της Κάτω Λαψίστας, της Βουνοπλαγιάς, του Γραμμένου, της Ελεούσας και του Ροδοτοπίου. Σε αρκετές από αυτές υπάρχει η υποδομή για διοργάνωη εκδηλώσεων σε κλειστό χώρο, ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες, αλλά σε κάποια άλλα, όπως το Ροδοτόπι είναι πάγιο αίτημα η κατασκευή μίας κλειστής αίθουσας εκδηλώσεων.

Οι πολιτιστικές υποδομές στην ΔΕ Εκάλης βρίσκονται σε πλήρη αναλογία με την προαναφερόμενη δραστηριότητα των συλλόγων σε συνδυασμό με τις πρωτοβουλίες των τοπικών φορέων. Έτσι ο Δήμος έχει να υποδείξει την λειτουργία τριών πνευματικών κέντρων στις περιοχές Μεταμόρφωσης, Ασφάκας και Πετσαλίου, αλλά και την λειτουργία της ‘’Ματζίκειος Πινακοθήκη’’ στην Κοινότητα Λιγοψάς.

Οι πολιτιστικές εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα στην περιοχή της ΔΕ αφορούν κυρίως παραδοσιακά πανηγύρια τα οποία πραγματοποιούνται στο σύνολο σχεδόν των Κοινοτήτων κατά τους θερινούς μήνες (π.χ. Αγίου Πνεύματος, Παναγίας, Πρ. Ηλία, Αγ. Τριάδος κλπ). Επίσης ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πολιτιστικές εκδηλώσεις «Πασσαρώνεια», που διοργανώνονται κάθε χρόνο τη θερινή περίοδο και περιλαμβάνουν πλήθος μουσικών και θεατρικών παραστάσεων σε διάφορους οικισμούς της ΔΕ.

Σε όλους τους οικισμούς της Δημοτικής Ενότητας διεξάγονται κάθε χρόνο αξιόλογες πολιτιστικές εκδηλώσεις, κυρίως την περίοδο του καλοκαιριού (π.χ. 15Αύγουστος) και με αφορμή τα κατά τόπους πανηγύρια. Οι εκδηλώσεις αυτές διοργανώνονται από τους πολιτιστικούς συλλόγους των γηγενών (που κατοικούν κυρίως στα Ιωάννινα και την Αθήνα) και στηρίζονται οικονομικά (κατά κανόνα) με χορηγίες. Άλλωστε, ο θεσμός της χορηγίας αποτελεί παραδοσιακό γνώρισμα των κατοίκων της Ηπείρου (πολλοί εκ των οποίων έχουν ανακηρυχθεί και εθνικοί ευεργέτες).

Η Δημοτική Ενότητα της Εκάλης διακρίνεται σε πολιτισμικές ενότητες στις οποίες υπάρχουν αλληλεπιδράσεις από γειτονικά οικιστικά σύνολα και έχουν προκύψει κυρίως από την γεωγραφική ταυτότητα και τα οικονομικά και οικιστικά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής. Κατά αυτήν την έννοια μία πολιτισμική ενότητα αποτελούν οι περιοχές Ασφάκας, Μεταμόρφωσης και Πετσαλίου, οι οποίες εντάσσονται και στην ευρύτερη περιοχή του Λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων.

Στη Βαγιανίτη διοργανώνεται κάθε χρόνο πανηγύρι στις 23 Απριλίου στο χώρο της πλατείας. Παράλληλα, δραστηριοποιείται στην περιοχή ο Εξωραϊστικός Σύλλογος Βαγενιτίου.

Οι βασικές πολιτιστικές δραστηριότητες για την περιοχή εξακολουθούν να είναι τα παραδοσιακά ετήσια πανηγύρια που διοργανώνονται πλέον από τους πολιτιστικούς συλλόγους στις πλατείες των χωριών ή στα ξωκλήσια και στα μοναστήρια που γιορτάζουν. Τα φημισμένα πανηγύρια της περιοχής και κυρίως των μοναστηριών, όπως της Παλιουρής, συνεχίζουν να προσελκύουν κόσμο καθώς και τους πολλούς απόδημους της περιοχής.

Από Καρίτσα (αμπελώνες, εστιατόρια οικισμού) προς Ζίτσα. Στη Ζίτσα, εντός οικισμού, περιπατητική διαδρομή από Δημαρχείο και Παλιό Σχολείο (στάση στο Πάρκινγκ), προς Ειρηνοδικείο, Λαογραφικό Μουσείο, εκκλησία Αγίου Νικολάου (κεντρική), Αγ. Παρασκευής, Παναγίας, όπου και θέσεις θέασης ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους, μέχρι το Γυμνάσιο. Από εδώ ο επισκέπτης μπορεί να κινηθεί προς τους αμπελώνες, προς τη θέση «Ρουσσόπουλο», είτε στρίβοντας προς τα αριστερά είτε περνώντας αριστερά του Νεκροταφείου.

Η δημιουργία του οικισμού αυτού μπορεί να συνδεθεί με την ίδρυση της Μονής Πατέρων (1590) αλλά και με το γεγονός της ύπαρξης του Θεογέφυρου, δηλαδή της φυσικής αυτής γέφυρας επί του Καλαμά και η οποία αποτελούσε σημαντική διάβαση – πέρασμα προς τα δυτικά της Παρακαλάμιας περιοχής (προ της κατασκευής της γέφυρας του Ράϊκου περί το 1800). Από εκεί κάποιος μπορούσε να έχει πρόσβαση στα χωριά της περιοχής και στη συνέχεια να κατευθυνθεί προς Πογώνια, Δέλβινο, Αργυρόκαστρο.

Σύμφωνα με την 6^η Εφορεία Νεοτέρων Μνημείων, τα μνημεία που έχουν καταγραφεί και υπάγονται στην αρμοδιότητα της υπηρεσίας είναι τα εξής: