Ζίτσα

Τα πρώτα ιστορικά ίχνη στην υπό µελέτη περιοχή προέρχονται από την Νεολιθική περίοδο, τότε που τα στοιχεία του Νεολιθικού πολιτισµού στην Ήπειρο είναι ελάχιστα, κυρίως λόγω των έντονων κλιµατολογικών µεταβολών και πληθυσµιακών µετακινήσεων εκείνης της περιόδου. Οι νεολιθικοί κάτοικοι της Ηπείρου εκτός από τα σπήλαια αναπτύχθηκαν και κατοίκησαν στις παρυφές λιµνών και πεδιάδων, όπως έγινε και στην περιοχή που σήµερα βρίσκεται η Ασφάκα και το Πετσάλι, έχοντας ως κύριες ασχολίες την γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία και το κυνήγι. Οι θέσεις αυτές πολιτιστικά ανήκουν στον Αιγιακό χώρο καθ' όλη την διάρκεια της Νεολιθικής περιόδου, όπως αποδεικνύουν οι έντονες τυπολογικές οµοιότητες της κεραµικής τους µε αυτήν της Νέας Νικοµήδειας στην Μακεδονία, του Σέσκλου και του Διµηνίου στη Θεσσαλία και της Ελάτειας στην Βοιωτία.

Στην πρώιµη εποχή του χαλκού και µετά την κατάρρευση του µυκηναϊκού πολιτισµού παρατηρείται σηµαντική αύξηση βόρειων πολιτιστικών επιδράσεων στην Ήπειρο που εκφράζεται µέσα από την εύρεση «βορειοδυτικού» τύπου σιδερένιων όπλων και εργαλείων, χάλκινων κοσµηµάτων αλλά και στοιχείων στην χειροποίητη εγχώρια κεραµική. Στην Νότια Ήπειρο, συµπεριλαµβανοµένου πιθανώς την περιοχή Ασφάκας, επικρατεί το έθιµο ταφής σε συλλογικούς τύµβους, χωµάτινους ή µε λίθινους πυρήνες, µανδύες και εσωτερικούς περιβόλους, που περιείχαν κιβωτιόσχηµους τάφους σε ακτινωτή διάταξη.

Η περιοχή Ασφάκας συγκαταλεγόταν στους νότιους οικισµούς της Ηπείρου που δεν ήταν οχυρωµένοι και αποτελούνταν από κυκλικές, ωοειδείς, πεταλόσχηµες ή οκτώσχηµες καλύβες µε λίθινη κατωδοµή, συχνά κτισµένες σε επάλληλα άνδηρα, έχοντας καθαρά γεωργοκτηνοτροφικό χαρακτήρα. Η ίδρυση παράκτιων κορινθιακών αποικιών στην περιοχή εντατικοποίησε τις εµπορικές επαφές µε την Νότια Ελλάδα συµβάλλοντας στην έξοδο της Ηπείρου από την πολιτιστική αποµόνωση. Έτσι την περίοδο αυτή οι Ηπειρώτες προµηθεύονταν από τις νοτιοελληνικές πόλεις µέσω των αποικιών τους έργα µεταλλοτεχνίας και κεραµικής και τις προµήθευαν µε γαλακτοκοµικά προϊόντα, δέρµατα, µαλλί και ξυλεία. Η δοµή της κοινωνικής νοµάδας τόσο στο βόρειο όσο και στο νότιο τµήµα της Ηπείρου χαρακτηρίζονταν από την ηµινοµαδική οµάδα ποιµενικών οικογενειών (παρέα), σχηµατίζοντας µικρές αυτοκυβερνώµενες φυλές.

Ιστορικά στοιχεία κατά την περίοδο των µεγάλων συµµαχιών, µε πρωτοπόρα και πιο σηµαντική για την Ήπειρο, την συµµαχία του Πύρου, δεν υπάρχουν για την υπό µελέτη περιοχή, ενώ η δηµιουργία των ορεινότερων περιοχών του Δήµου φαίνεται να ξεκίνησε µε την κατάλυση της βυζαντινής αυτοκρατορίας και την ίδρυση του Δεσποτάτου της Ηπείρου, µε εµφανή την επιρροή αυτόνοµων αποίκων Ελλήνων, Αλβανών και Σλάβων στις περιοχές αυτές. Αναλυτικότερα κάποια ιστορικά στοιχεία για την εξέλιξη και προέλευση των οικισµών αυτών καταγράφονται παρακάτω, σύµφωνα µε εκτιµήσεις και κρίσεις ιστορικών.