Ζίτσα

       Το τοπωνύμιο προέρχεται πιθανώς από το βουλγάρικο strigane «το κούρεμα» < από το σλαβικό strigti, strigo «η κουρά» και την κατάληξη –ъcъ, με τη σημασία «τόπος όπου κουρεύουν τα πρόβατα» .H ιστορία τού χωριού είναι πολύ παλαιά και χάνετε στο πέρασμα των αιώνων σύμφωνα με αποδεκτά ευρήματα και ιστορικές ομολογίες πού περνάνε από γενιά σε γενιά το σημερινό χωριό βρίσκετε κτισμένο σε 2 πανοραμικούς οικισμούς ο ένας απέναντι από τον άλλο ανήκει στον δήμο Ζίτσας και είναι Γεωγραφικά το τελευταίο χωριό τού πρώην Δήμου Μολοσσών ένας τόπος μαγευτικός αλλά δυστυχώς εγκαταλειμμένος όπως κα τόσα άλλα χωριά και οικισμοί της Ηπείρου και γενικότερα όλης της επαρχίας ,στην Περιοχή μας υπάρχουν ενδείξεις και ευρήματα ότι κατοίκησαν πρώτοι οι μολοσσοί.

       Ο χρόνος της ίδρυσης του πρώτου μοναστηριού μας είναι άγνωστος, αλλά γνωρίζουμε ότι σε αυτό μόνασε ο επίσκοπος Τρίκκης Διονύσιος ο Φιλόσοφος και από εκεί ξεκίνησε την επανάσταση του 1611, η αποτυχία της οποίας οδήγησε στην καταστροφή του και την αρπαγή της περιουσίας και των κειμηλίων του, μεταξύ των οποίων ήταν και ένας επίχρυσος αργυρός σταυρός, που υπάρχει στο ναό της Επισκοπής Παραμυθιάς. Το 1611 ξέσπασε στην Ήπειρο κίνημα το οποίο είχε ως αποκορύφωμα την είσοδο των εξεγερμένων στην πόλη των Ιωαννίνων. Αρχηγός του κινήματος ήταν ο πρώην επίσκοπος Τρίκκης ή Τρικάλων Διονύσιος ο Φιλόσοφος, κατά τους εχθρούς του Σκυλόσοφος , ενώ άλλα ηγετικά στελέχη ήταν ο Ζώτος Τσίριπος καιο Γεώργιος Ντελής. Έπειτα από συνεννοήσεις, ο Διονύσιος επιστρέφει στην Ήπειρο και εγκαθίσταται στην ιερά μονή Διχουνίου. Εκεί έρχεται σε συμφωνία με τοπικούς παράγοντες και καταφέρνει να ξεσηκώσει τους χωρικούς των περιοχών της Παραμυθιάς,του Σουλίουκαι του Μαλακασίου. Έπειτα οργανώνει επιδρομές κατά των Τούρκων των χωριών Ζαραβούτσι (σήμερα Άγιος Νικόλαος) και Τουρκογρανίτσα τους οποίους και εξοντώνει. Αυτή η επιτυχία ανύψωσε σε τέτοιο βαθμό το ηθικό των επαναστατών ώστε τη νύχτα της 10ης προς 11η Σεπτεμβρίου του 1611, μια ομάδα 800-1000ελλειπέστατα οπλισμένων χωρικών (ρόπαλα ,δρεπάνια ,πέτρες και μαχαίρια, ήταν οοπλισμός των περισσότερων) με αρχηγό τον Διονύσιο, βάδισε κατά των Ιωαννίνων. Βέβαια είναι σίγουρο πως αποκλείεται να ήταν τόσο αφελής ο Διονύσιος ώστενα επιχειρήσει ένα τόσο παράτολμο εγχείρημα με αυτές τις πενιχρές δυνάμεις. Πιθανότατα είχε επαφές και με άτομα μέσα απο τα Γιάννενα ώστε να επιτευχθεί οαντικειμενικός σκοπός που ήταν η κατάληψη του φρουρίου της πόλης, το οποίο θα χρησίμευε ως προγεφύρωμα για την υποστήριξη στρατευμάτων προερχόμενα από τη Δύση. Δυστυχώς όμως για τον Διονύσιο και τους υποστηρικτές του,φαίνεται πως τηνκρίσιμη στιγμή τα άτομα με τα οποία πιθανόν να υπήρξαν συνεννοήσεις έκαναν πίσω,με αποτέλεσμα αυτοί να μείνουν εκτεθειμένοι .Η είσοδος των επαναστατών στην πόλη είχε ως επακόλουθο τη δημιουργία χάους. . Το παλιό μοναστήρι, πριν από την καταστροφή του είχε, σύμφωνα με τον Αραβαντινό , πλούσια μετόχια σε 25 χωριά.. Είχαν περάσει 152 χρόνια από την καταστροφή του μοναστηριού και σύμφωνα με την παράδοση, ένας καλόγερος από την Κακαβιά είδε στον ύπνο του   και ήρθε στο Ραδοβίζι. Πήρε ανθρώπους με τσεκούρια κι άνοιξε δρόμομέσα στο πυκνό ρουμάνι, που δεν μπορούσε ούτε λύκος να σπάσει, και στην αυλή του σημερινού μοναστηριού, εκεί που είναι μια βρύση, βρήκε την εικόνα του Αη-Δημήτρη και ξανάχτισε το μοναστήρι. Σύμφωνα με εντοιχισμένη με κεραμίδια χρονολογία, αριστερά και πάνω από τηνπόρτα του καθολικού του, χτίστηκε το 1763 στην ίδια μάλλον τοποθεσία, που άλλοτε ήταν και το παλιό. Ο ναός είναι βυζαντινού ρυθμού και έχει μάκρος 10 μέτρα και πλάτος 5,75 μέτρα.. Το σημερινό μοναστήρι αποτελείται από το καθολικό, που είναι μονόκλιτη βασιλική με τρούλο, έχει μια μικρή πόρτα εισόδου στη δυτική του πλευρά και πάνω απ’ αυτή, μέσα σε κόγχη, ζωγραφισμένο πεζό τον Άγιο Δημήτριο, ένα διώροφο κτίριο, που χρησίμευε για ηγουμενείο, ξενώνας και αποθήκη, ένα μικρότερο, ισόγειο, νεόκτιστο οίκημα κι ένα νεόκτιστο καμπαναριό. Στην αυλή του υπάρχει πηγή με άφθονο τρεχούμενο νερό κι ένα μικρό κοιμητήριο.

        Στο εσωτερικό του καθολικού, που χωρίζεται σε πρόναο, κυρίως ναό και ΙερόΒήμα, υπάρχουν μαυρισμένες και μισοκαταστραμμένες τοιχογραφίες του 18ου αιώνα και στο βόρειο τοίχο του κυρίως ναού είναι ζωγραφισμένος ο Άγιος Ιωάννης ο εξ Ιωαννίνων. Πάνω από την εξωτερική πόρτα της εκκλησίας, προς την πλευρά του πρόναου και πάνω από την πόρτα, που συνδέει τον κυρίως ναό με τον πρόναο, προς την πλευρά του κυρίως ναού, υπάρχουν κατεστραμμένες επιγραφές. Το τέμπλο, τέλος, της εκκλησίας είναι ξυλόγλυπτο με ανάγλυφες κληματαριές, φίδια και άλλες παραστάσεις και με εμφανή τα ίχνη του χρόνου.