Ζίτσα

          Η Λάλιζα (Τοπική Κοινότητα Χίνκας - Δημοτική Ενότητα ΜΟΛΟΣΣΩΝ), ανήκει στον δήμο ΖΙΤΣΑΣ της Περιφερειακής Ενότητας ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ που βρίσκεται στην Περιφέρεια Ηπείρου, σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας όπως διαμορφώθηκε με το πρόγραμμα “Καλλικράτης”. Το όνομα του χωριού θεωρείτε πως προέρχεται από το αλβανικό «κόκκινη παπαρούνα» και την αλβανικήκατάληξη –ëzë, οπότε μπορεί να θεωρηθεί ως τόπος όπου φύονται κόκκινες παπαρούνες.  Κατα άλλη αντίληψη το όνομα  Λάλιζα προέρχεται απο κάποιον που λεγόταν ''Λάλιζας'' ο οποίος στο παλιό χωριό έπαιξε σημαντικό ρόλο εκείνη την εποχή. Το χωριό πριν απο κάποια χρόνια βρισκόταν ακριβώς απέναντι απο την σημερινή του θέση,δηλαδή στην δυτική πλευρά του ποταμού Τύρια και συγκεγκριμένα στην θέση ''Παλαιοχώρα'' που σημαίνει ''παλιό χωριό'' .  Σύμφωνα με την παράδοση το χωριό έπεφτε συχνά στις ορέξεις κάθε είδους επιθέσεων απο ληστές και κατσικοκλέφτες γιατί ήταν απο τα πλουσιότερα χωριά λόγω των ποτιστικών κτημάτων στο κάμπο και της πλούσιας κτηνοτροφίας στα Καμμένα. To μεγάλο πρόβλημα που βασάνιζε το χωριό ήταν η δυσβάσταχτη φορολογία απο τον μπέη της Παραμυθιάς. Ας σημειωθεί ότι τα όρια της διοίκησης επί τουρκοκρατίας αλλά και αργότερα καθορίζοταν κατά μήκος του ποταμού Τύρια. Επομένως η παλιά Λάλιζα άνηκε στην διοίκηση του Μπέη της Παραμυθιάςμε τα πολλά ποτιστικά χωράφια που είχε χαρακτηριστεί εύφορο χωριό και ο μπέης είχε επιβάλλει το 30% της παραγωγης τουθ κάθε γαιοκτήμονα ως ''ήμορο'' (φόρο παραγωγικότητας) και επιπλέον το δέκατο σαν φόρο του κράτους, ακόμα και φόρους για τα κατα κεφαλήν ζώα στους αγροκτηνοτρόφους. Κάτω απο αυτό το φορολογικό βάρος η παλιά Λάλιζα αποφάσισε ομοφώνως να ζητήσει την προσάρτηση του χωριού στην διοίκηση του αγά της Χίνκας ο οποίος τους προέτρεψε να μετακινήσουν το χωριό στην απέναντι πλευρά της Τύριας, δηλαδή στην σημερινή του θέση, κάτι που επέτυχε.    Ακόμη σώζεται και η ερειπωμένη πια καθολική εκκλησία της Αγ. Παρασκευής της τότε Λάλιζας, μια και στη σημερινή Λάλιζα η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι η Αγία Παρασκευή. Στην παλιά Λάλιζα, στα ανατολικά του χωριού ,υπήρχε και το ξωκλήσι της Αγίας Κυριακής που σώζεται και σήμερα. Επίσης σώζεται και το παλιό εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία σε ύψωμα  μέτρων πάνω απο το παλιό χωριό και  μέτρων από την θάλασσα. Η ιστορία του Αι Λιά πρέπει να χρονολογείται πανω απο 1200 χρόνια. Το συμπέρασμα αυτό βγαίνει απο τις υπεραιωνόβιες που περίβαλλουν το εκκλησάκι του Αι-Λια έως και σήμερα. Τα δέντρα σώζονται μέχρι και σήμερα δεδομένης της νοοτροπίας των χριστιανών πως οτι υπάρχει γύρω απο ένα εκκλησάκι δεν το πειράζουμε,αφού είναι της εκκλησίας και είναι αμαρτία, ετσι αυτά τα δεντρά προστατεύτηκαν μεγάλωσαν και ζούν τόσους αιώνες. Τα δέντρα είναι τεράστια και προκαλούν θαυμασμό σε όποιον επισκέπτεται το ξωκλήσι. Ακριβώς δυτικάς της πρώην Λάλιζας και σε απόσταση ενάμιση χιλιομέτρου εντοπίζονται αξιόλογα , ίσως αρχαία αντικείμενα. Είναι ο μεγαλοπρεπής Ναός της Παναγίας οπου τα γκρεμισμένα λιθάρια μαρτυρούν την μεγαλοπρέπεια του Ναού. Δίπλα και πιο πέρα βρίσκεται επίσης γκρεμισμένο το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου. Πρέπει ακόμα να σημειωθεί πως και το εκκλησάκι της Παναγίας στο Βούρλο είναι επίσης περισσότερο των χιλίων ετών. Το μαρτυρούν αυτό επίσης αιωνόβια δέντρα. Το σημερινό εκκλησάκι βέβαια είναι ανακατασκευασμένο πρόσφατα.

Η επίσημη ονομασία είναι “η Λάλιζα”. Έδρα του δήμου είναι η Ελεούσα και ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα Ηπείρου.

         Κατά τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας με το σχέδιο “Καποδίστριας”, μέχρι το 2010, η Λάλιζα ανήκε στο Τοπικό Διαμέρισμα Χίνκας, του πρώην Δήμου ΜΟΛΟΣΣΩΝ του Νομού ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ.

Η Λάλιζα έχει υψόμετρο 348 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας