Ζίτσα

Στο κέντρο του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων, στην εύφορη πεδιάδα μεταξύ των οικισμών Γαρδικίου, Ζωοδόχου και Βουνοπλαγιάς, υψώνεται γυμνός και απότομος κωνικός λόφος, το «Καστρί», όπου κτίστηκε η ακρόπολη και πρωτεύουσα του βασιλείου των Μολοσσών, η Πασσαρώνα. Την Πασσαρώνα ίδρυσε ο βασιλιάς των Μολοσσών Θαρύπας (~420-400 π.Χ.) και την περιστοίχισε με ισχυρά τείχη. Στην Πασσαρώνα είχε την έδρα του ο αρχηγός της φυλής, ο βασιλιάς που διοικούσε με το συμβούλιο των ευγενών. Αυτός ήταν ο αρχηγός στις πολεμικές επιχειρήσεις και εκτελούσε και τα καθήκοντα θρησκευτικού αρχηγού.

Στην πρωτεύουσα συγκεντρώνονταν ο βασιλιάς, οι ευγενείς και ο λαός που μπορούσε να ακούει και να επιδοκιμάζει τις λαμβανόμενες αποφάσεις. Στην ακρόπολη της Πασσαρώνας κατέφευγαν οι κάτοικοι της περιοχής σε καιρό κινδύνου. Οι Ηπειρώτες ήταν «αείποτε φίλοι» των Κορινθίων μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του 5ου αιώνα, όταν ο Θαρύπας εγκαινίασε φιλοαθηναϊκή πολιτική.  

Το βασιλιά Θαρύπα διαδέχεται ο γιος του Αλκέτας, σύμμαχος της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, και αυτόν ο Αρρύβας προστάτης των γραμμάτων και τεχνών (370-343 π.Χ.). Νέος βασιλιάς ο Αλέξανδρος Α’, αδελφός της Ολυμπιάδας, μητέρας του Μ.Αλεξάνδρου, που κατατάσσεται στη σειρά των μεγάλων Ηπειρωτών βασιλέων. Η Ολυμπιάδα έμεινε στην Ήπειρο και κυβέρνησε το Μολοσσικό κράτος 13 χρόνια (330-317 π.Χ.), μετά το θάνατο του γιου της στη Βαβυλώνα το 323 π.Χ. Η Ολυμπιάδα, σαν αντιβασίλισσα των Μολοσσών, ανέπτυξε πολιτική δράση επεκτείνοντας το ως τότε «Κοινό των Μολοσσών» με την είσοδο των Χαόνων και το μετονόμασε «οι σύμμαχοι των Απειρωτάν».

Ο Μεγάλος Βασιλιάς των Μολοσσών είναι ο Πύρρος (318-272 π.Χ.), ο οποίος για σύντομο χρονικό διάστημα έκανε την Ήπειρο ένα από τα σπουδαιότερα Ελληνικά κράτη του 3ου αιώνα, με έδρα την Αμβρακία (σημερινή Άρτα). Προσάρτησε την Αμβρακία, την Αμφιλοχία, την Ακαρνανία και άπλωσε την εξουσία του μέχρι την κεντρική Αλβανία. Κατέκτησε δύο φορές τη Μακεδονία, την έχασε λίγο αργότερα, και εισέβαλε στην Ιταλία. Κατέκτησε τη Σικελία και τμήμα της Ν.Ιταλίας, έφτασε έξω από τη Ρώμη, αλλά η νίκη του δεν ήταν αποτελεσματική, αφού συνοδεύτηκε από μεγάλες απώλειες (Πύρρειος νίκη) και, τελικά, νικήθηκε από τους Ρωμαίους το 275 π.Χ. Αργότερα, εισέβαλε στην Πελοπόννησο και σκοτώθηκε στο Άργος. Το κυριότερο επίτευγμά του ήταν η ενοποίηση της Ηπείρου, όπου κτίστηκαν οχυρωμένες πόλεις με ναούς και θέατρα. Οι στρατιωτικές του επιχειρήσεις, πάντως, μέσα από τις οποίες επεδίωξε να πραγματοποιήσει, μετά το Μ.Αλέξανδρο, τα μεγάλα πολιτικά του σχέδια για τον Ελληνισμό, προκάλεσαν το θαυμασμό στην αρχαιότητα, παρά την αποτυχία.

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αλέξανδρου, γιου του Πύρρου, η Ήπειρος έφτασε στο ύψιστο σημείο ευημερίας, έχοντας γενικώς ειρήνη και απολαμβάνοντας τις πηγές που προστέθηκαν από την Κεντρική Αλβανία. Είχε, επίσης, ένα ακμαίο εμπόριο με την Ιταλία. Στη συνέχεια της βασιλείας των δύο γιων του Αλέξανδρου, οι Ηπειρώτες κατήργησαν το βασιλικό θεσμό το 232 π.Χ., μετά από εξέγερση, και δημιούργησαν την Ηπειρωτική Συμπολιτεία ή Συμμαχία.