Από τον Πολύλοφο κατηφορίζοντας τον κεντρικό δρόμο προς Τύρια συναντάμε το τελευταίο χωριό των Γραμμενοχωρίων, το Λύγγο, στην πλαγιά ενός λόφου.Πρόκειται για ορεινό οικισμό (υψόμ.760 μ.) του Δήμου Ζίτσας, 28 χλμ. ΝΔ των Ιωαννίνων ο οποίος μέχρι το 1955 ήταν γνωστός με το όνομα Μοσπίνα.
Συνεχίζοντας προς το κεφαλοχώρι της περιοχής, το Γραμμένο, συναντάμε στα αριστερά το Λοφίσκο, ένα μικρό χωριό χτισμένο πάνω σε λόφο. Κεντρική εκκλησία του χωριού είναι αυτή "της Παναγίας" (Κοίμηση της Θεοτόκου) στην εορτή της οποίας (15 Αυγούστου) πανηγυρίζει και το χωριό. Είναι "βασιλκή" σταυρεπίστεγη και το δάπεδό της βρίσκετε αρκετά χαμηλότερα από το δάπεδο του περιβάλλοντος χώρου, αφού χρειάζεται να κατέβει κανείς κάμποσα σκαλιά για να μπει στο εσωτερικό της.
Είναι ένα όμορφο χωριό απλωμένο στην πλαγιά του βουνού. Η Ζωοδόχος έχει υψόμετρο 600 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Εδώ υπάρχει ο μεταβυζαντινός Ναός της Ζωοδόχου Πηγής. Αρχιτεκτονικά η Μονή είναι μια σταυρεπίστεγη βασιλική με τρούλο και περιλαμβάνει το Ιερό Βήμα, τον κυρίως ναό και το νάρθηκα. Εντός του ναού, διακρίνονται δυο σειρές τοιχογραφιών, διαφορετικής όμως χρονολόγησης και καλλιτεχνικής αξίας.
Είναι έδρα του Δήμου και το μεγαλύτερο Δ.Δ.. Είναι ημιαστικός οικισμός. Το πρώην Μπισδούνι . Το τοπωνύμιο σύμφωνα με τον Οικονόμου προέρχεται από σλαβική λέξη που σημαίνει γκρεμός. Σύμφωνα με τον Μπέτη το όνομα συνδέεται με το όνομα του πρώτου του οικιστή η ιδιοκτήτη ίσως από παλιά οικογένεια του Συρράκου. Μετονομάσθηκε σε Ελεούσα από ομώνυμη εικόνα της Παναγίας , ιστορική ευρισκόμενη στο μοναστήρι του Αγίου Νικολάου των Γκιουματών στο Νησί. Στην κεντρική πλατεία με τον αιωνόβιο πλάτανο βρίσκεται στο Δημαρχείο και το μνημείο ηρώων, έργο του αρχιτέκτονα κ.
Ζωή στο Γραμμένο υπάρχει από τον 2ο αι. π.Χ., τότε που στην περιοχή κυριάρχησαν οι Πελασγοί και οι Χάονες που κατοικούσαν στην κοιλάδα της Δωδώνης και άπλωσαν τα πλοκάμια τους στον κάμπο των Ιωαννίνων με πρωτεύουσα την Πασσαρώνα δίπλα στο Γαρδίκι. Το 167 π.Χ η επιδρομή του ύπατου της Ρώμης, Αιμιλίου Παύλου, ήταν τόσο βάρβαρη που εξολόθρεψε κυριολεκτικά μαζί με τις 75 πόλεις της Ηπείρου και τα χωριά που είχαν δημιουργηθεί στην περιοχή των Γραμμενοχωρίων. Έπειτα νεκρώθηκε η ζωή για αρκετούς αιώνες.
Βρίσκεται περίπου 6 χιλιόμετρα δυτικά της πόλης των Ιωαννίνων Το χωριό ονομαζόταν Ζέλοβα μέχρι το 1929 . Η Προέλευση του ονόματος, είναι μάλλον Σλαβική, και σημαίνει Δενδρότοπος ή Δενδροχώρι. Ο Ι.Λαμπρίδης ερμηνεύει το όνομά του ως τόπο ‘’χελωνών’’, χωρίς άλλη απόδειξη, ο Χ. Χριστοβασίλης ως ‘’ θέσιν αρχηγείου’’ και ο M.Wasmer θεωρεί ότι είναι σλαβικής προέλευσης και το ερμηνεύει ως τόπο γεμάτο λάχανα. Η ιστορία του χωριού χάνεται στα βάθη των αιώνων . Μεγάλο μέρος βρίσκεται θαμμένη και περιμένονει την αρχαιολογική σκαπάνη.
Συνεχίζοντας το οδοιπορικό μας από το Γραμμένο πάνω στον κεντρικό δρόμο και σε μικρή απόσταση συναντάμε το Βαγενίτι, ένα χωριό αρκετά παλιό και με πολλούς κατοίκους τα παλαιότερα χρόνια.
Σε μικρή απόσταση από την Άνω Λαψίστα ο περιφερειακός δρόμος μας βγάζει στην εθνική οδό Ιωαννίνων - Κονίτσης. Ακολουθώντας δεξιά την κατεύθυνση προς τα Γιάννενα φτάνουμε σε λίγα χιλιόμετρα στον Άγιο Ιωάννη, ένα μικρό οικισμό παλαιότερα ,που σήμερα όμως έχει αναπτυχθεί πάρα πολύ λόγω του ότι βρίσκεται πολύ κοντά στην πόλη των Ιωαννίνων.
English
Ελληνικά