Ζίτσα

Σύµφωνα µε την 8η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Νομού lωαννίνων στη Δημοτική Ενότητα Εκάλης έχουν καταγραφεί τα ακόλουθα κηρυγµένα µνηµεία:

• Ο Ενοριακός Ναός της Αγίας Παρασκευής - Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής βρίσκεται στον οικισµό της Λιγοψάς, όπου σύµφωνα µε την επιγραφή στο θυροστόµι του ναού, χρονολογείται γύρω στο 1802. Η εκκλησία συντηρήθηκε πρόσφατα, περίπου πριν από 15 χρόνια.
• Το εξωκλήσι του Αγίου Νικολάου ανακαινίσθηκε το 1869 µε την γενναιόδωρη συνδροµή των κατοίκων του χωριού. Τέλος ριζική ανακαίνιση υπέστη τον 190 αιώνα και στην σηµερινή µορφή της η εκκλησία είναι τρίκλιτη βασιλική µε νεώτερο χαγιάτι µέσα σε µεγάλο περίβολο.
• Ο Ενοριακός Ναός της Γέννησης της Θεοτόκου  - Η Γέννηση της Θεοτόκου βρίσκεται στο Πετσάλι και αποτελεί τον ενοριακό ναό του χωριού. Χρονολογείται γύρω στα 1819, ενώ πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική εκκλησία, θολοσκέπαστη, µε νάρθηκα στην δυτική πλευρά και χαγιάτι στην νότια πλευρά του ναού.
• Το εξωκλήσι της Αγίας Παρασκευής - Το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής βρίσκεται µεταξύ Βλαχάτανου και Βατατάδων, µέσα στο δάσος, σε πυκνή βλάστηση. Πρόκειται για ένα από τα πιο όµορφα ξωκλήσια της περιοχής, το οποίο σύµφωνα µε επιγραφή σε αγκωνάρι χτίσθηκε το 1628, ενώ µερικές από τις εικόνες στο εσωτερικό του (τοιχογραφίες) είναι ιστορηµένες το 1706, σύµφωνα µε τις σωζόµενες επιγραφές, µε την πιο χαρακτηριστική και αξιόλογη την Γέννηση του Χριστού, δείγµα αντιπροσωπευτικής λαϊκής τοιχογραφίας της Ηπείρου. Σήµερα το εξωκλήσι στηρίζεται από τρεις αντηρίδες. Είναι µονόχωρο, καµαροσκέπαστο και δεν παρουσιάζει κανένα στολίδι στο χτίσιµο εξωτερικά, παρά µόνο τις τρεις τυφλές αψίδες που έχτισε ο λαϊκός οικοδόµος στην κόγχη του ιερού. Είναι σκεπασµένο µε γκρίζα πλάκα και φωτίζεται ελάχιστα από τέσσερα στενά ανοίγµατα στους ιδιαίτερα χοντρούς τοίχους του. Εν τούτοις παρά την ελλιπή αρχιτεκτονική του, αποτελεί ένα «κόσµηµα» για την περιοχή, άρρητα συνδεδεµένο µε τον περιβάλλοντα χώρο.
• Το εξωκλήσι της Αγίας Βαρβάρας - Βρίσκεται στον οικισµό Βλαχάτανο και πρόκειται για ένα µεσαιωνικό µνηµείο της περιοχής. Την περίοδο των µεγάλων αναστηλώσεων στην Ήπειρο (περίπου το 1960), το εξωκλήσι της Αγίας Βαρβάρας συγκαταλέχθηκε στον κατάλογο των µνηµείων που χρήζανε άµεση επέµβαση. Εκείνη την εποχή η σκεπή του εξωκλησιού είχε πέσει παρασύροντας και µέρος των τοίχων του, µε αποτέλεσµα µεγάλο µέρος των λαϊκών τοιχογραφιών στο εσωτερικό του ναού να µείνουν εκτεθειµένες. Έτσι υπό αυτές τις συνθήκες ανακατασκευάστηκαν οι τοίχοι και η στέγη του ναού.