Ζίτσα

           Βρίσκεται περίπου 6 χιλιόμετρα δυτικά της πόλης των Ιωαννίνων Το χωριό ονομαζόταν Ζέλοβα μέχρι το 1929 . Η Προέλευση του ονόματος, είναι μάλλον Σλαβική, και σημαίνει Δενδρότοπος ή Δενδροχώρι. Ο Ι.Λαμπρίδης ερμηνεύει το όνομά του ως τόπο ‘’χελωνών’’, χωρίς άλλη απόδειξη, ο Χ. Χριστοβασίλης ως ‘’ θέσιν αρχηγείου’’ και ο M.Wasmer θεωρεί ότι είναι σλαβικής προέλευσης και το ερμηνεύει ως τόπο γεμάτο λάχανα. Η ιστορία του χωριού χάνεται στα βάθη των αιώνων . Μεγάλο μέρος βρίσκεται θαμμένη και περιμένονει την αρχαιολογική σκαπάνη. Στους πρόποδες της Πασσαρώνας , στην περιοχή Αμπέλια και στον συνοικισμό Γαρδικάκι , αλλά και στα νότια του χωριού, κατά καιρούς το αλέτρι έφερε στην επιφάνεια σημαντικά  δείγματα της παρουσίας οικισμών, που αποτελούν ισχυρές αποδείξεις της μακρόχρονης ιστορικής ζωής του.  Η καταστροφή της Ηπείρου το 167 π.Χ. από τον Ρωμαίο ύπατο Αιμίλιο Παύλο, εξαφάνισε οικισμούς και πόλεις ερημώνοντας την περιοχή . Η Ήπειρος  πρωταγωνιστεί  κατά την διάρκεια της ύπαρξης του Δεσποτάτου , μετά το 1204 μέχρι το 1475, οπότε εξαφανίζονται και τα τελευταία υπολείμματά του. Στα μακρινά και σκοτεινά αυτά χρόνια  γίνεται πρώτη  φορά μνεία του ονόματος του χωριού το 1319 σε χρυσόβουλλο του αυτοκράτορα  του Βυζαντίου Ανδρόνικου Β Παλαιολόγου,με σλαβικό όνομα ως Ζελοχοβίστα που με τον καιρό κατέληξε σε Ζέλοβα. Στο χρυσόβουλο που κατοχύρωνε τα δικαιώματά τους οι οποίοι σε αντάλλαγμα τους αναγνώριζαν την κυριαρχία τους στην πόλη τους. Η Ζέλοβα αποτελούσε ένα από τα κτήματα των παραπάνω γαιοκτημόνων.

            Στην τοποθεσία του σημερινού γενικού Νοσοκομείου Χατζηκώστα , στην Προσκύνηση σύμφωνα με  την παράδοση, στις 10 Οκτωβρίου 1430,οι γιαννιώτες παρέδωσαν τα κλειδιά του κάστρου της πόλης στον τούρκο Στρατηγό Σινάν πασά. Μεταξύ των 34 χωριών της περιοχής, που ήταν υπέρ της παράδοσης στους Τούρκους δεν συγκαταλέγεται η Ζέλοβα. Στα νεότερα χρόνια η Ζέλοβα αποτέλεσε στρατηγικό σημείο των Τούρκων. Σε αυτήν διέμεινε πριν δολοφονηθεί ο γιος του σουλτάνου Αχμέτ Γ,Σελίμ από γενοβέζα μητέρα πηγαίνοντας Κωνσταντινούπολη προς συνάντηση με τον πατέρα του. Μαζί με την τουρκική καταπίεση πολλές θανατηφόρες αρρώστιες ενέσκηψαν στο χωριό ,όπως η χολέρα του 1643. Το χωριό αλλάζει συχνά ιδιοκτήτες. Το 1715 ανήκει στον Μεχμέτ Πασα ,που αργότερα το 1748 το χάρισε σε κάποιον δάσκαλο Μαρούτση από τον μεσαίο μαχαλά Βίτσας. Κτήματα είχαν και οι Γιαννιώτες τσιφλικάδες Καραγιανναίοι. Στα χρόνια του Α λη Πασά έγινε τσιφλίκι του , όπου έχτισε αρχοντικό. Αργότερα θα αποτελέσει στρατηγείο του Ισμαήλ Πασά και μετέπειτα του Χουρσίτ. Το χωριό χαρακτηρίστηκε εθνικό κατά το μισό και το υπόλοιπο ιδιοκτησίες. Το 1899 έγινε αντίσταση εναντίον του ενοικιαστή του χωριού του άκληρου και σκληρού Τουρκοαλβανού  Ντούσια. Με αποτέλεσμα πολλοί να βασανιστούν και να φυλακιστούν για αρκετούς μήνες στα Γιάννενα. Τον αγώνα των ανδρών συνέχισαν οι γυναίκες του χωριού μέχρι την δικαίωση  τους. Οι κάτοικοί έδωσαν το παρόν τους και στον εθνικό αγώνα  για  την απελευθέρωση τους το 1913.  Ένας από τους σπουδαιότερους  πληροφοριοδότες του ελληνικού στρατού, κατάγονταν από το χωριό, ο Πέτρος Παπαγιάννης  η Παπαιωάννου , ο οποίος παρέδωσε τα σχέδια των οχυρών του Μπιζανίου στους υπεύθυνους του ελληνικού κομιτάτου.

          Το χωριό βρίσκεται χτισμένο αμφιθεατρικά στην πλαγιά ενός βουνού. Στο κέντρο του υπάρχει η μεταβυζαντινή εκκλησία του Αγ. Δημητρίου και λίγο έξω από το χωριό ο Βυζαντινός ναός της Παναγίας της Φανερωμένης.

          Ο επισκέπτης θα απολαύσει στην υπέροχη πλατεία του Αλμυρού την σκιά του μεγάλου πλατάνου. Εκεί βρίσκεται και η προτομή του εκτελεσμένου από τους Γερμανούς Βασ. Κάλτσα.