Ζίτσα

          Ο οικισμός αυτός δεν μπορεί να χρονολογηθεί ως προς την ιστορική στιγμή σχηματισμού του (όπως και οι υπόλοιποι οικισμοί της περιοχής, εκτός της Ζίτσας η οποία, διαθέτοντας τέσσερις γειτονιές – ενορίες κατά τον 16ο αιώνα, μπορεί να αναχθεί σε παλαιότερους αιώνες, μάλιστα και προ της οθωμανικής κατάκτησης του 1430, παρόλο που δεν υπάρχει κάποια ιστορική αναφορά της εποχής περί Ζίτσας). Δε συναντάται επίσης στις προαναφερθείσες απογραφές του 1564 και 1586, εκτός και εάν απογράφεται κάπου αλλού. Ο Π. Αραβαντινός αναφέρει την Καρίτσα ως παλαιότερα «πόλισμα» και ως κέντρο οθωμανικής φορολογικής περιφέρειας, το «Χάσι Καρίτσας – Πογδόριανης», (από το τουρκικό χασίλ = πρόσοδος), χωρίς όμως να παραπέμπει στην ιστορική πηγή του. Οπότε και πάλι δεν προσδιορίζεται κατά πόσο η Καρίτσα υπήρξε οικισμός συγκεκριμένης περιόδου. Οι πρώτες γνωστές αναφορές για τον οικισμό ανάγονται στον 17ο αιώνα, εποχή κατά την οποία, έχει κτισθεί πιθανότατα και ο ναός του Αγίου Δημητρίου, οπότε και κατά κάποιο σκεπτικό, δημιουργείται και ο οικισμός γύρω από αυτόν, και στη συνέχεια και οι άλλες δύο γειτονιές, αυτή όπου ο σημερινός ναός Κοίμησης Θεοτόκου και η έναντι αυτής. Ο παραπάνω κεντρικός ναός της Κοίμησης χαρακτηρίζεται στο 464/31-1-2006 έγγραφο της 8ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων ως αξιόλογος. Η Καρίτσα ταυτίζεται πολιτισμικά ως περιοχή παραγωγής κρασιού (γνωστό παλιότερα το παραδοσιακό, ημίλευκο, αφρώδες, κρασί της Καρίτσας), αλλά μετά την εισβολή της φυλλοξέρας τα αμπέλια της (όπως και αυτό του Δαφνόφυτου) εγκαταλείφθηκαν. Τις τελευταίες δεκαετίες όμως, κάποιοι κάτοικοι του οικισμού έχουν επαναφέρει την καλλιέργεια της αμπέλου στα περιβάλλοντα κυρίως μέρη και εντός του οικισμού, ώστε σήμερα να εμφανίζεται μια σημαντική έκταση καλλιέργειας περί τα 100 στρέμματα. Αυτή η καλλιέργεια πρέπει να τύχει ειδικής μέριμνας, δεδομένου ότι η ζώνη καλλιέργειας της εδώ αμπέλου προσφέρεται γεωλογικά (ασβεστολιθικά πετρώματα) και κλιματικά (καθ’ όσον δεν αντικρίζεται στη ζώνη η οροσειρά της Πίνδου, ή αλλιώς ότι εδώ περιορίζονται οι βόρειοι άνεμοι κατά τους χειμερινούς και ανοιξιάτικους μήνες, με αποτέλεσμα ακόμη, οι χιονοπτώσεις να μη δημιουργούν μόνιμα στρώματα χιονιού, τα τόσο καταστρεπτικά για την άμπελο). Τα παραπάνω, όσον αφορά δηλαδή τη δυναμικότητα της αμπελοκαλλιέργειας στην Καρίτσα, τονίζονται εδώ, καθόσον σαφώς και αυτή εντάσσεται στον πολιτισμικό άξονα του κρασιού, προς Ζίτσα (Πρωτόπαππα) – Λιγοψά και αποτελεί το μοναδικό πέρασμα από την περιοχή προς τον Καλαμά, την Μονή Πατέρων και τα άλλα αξιοθέατα της περιοχής, βλ. και «δρόμοι νερού» - «δρόμοι μοναστηριών», όπως αυτοί γενικά χαρακτηρίζονται στις διάφορες μελέτες. Στις παραπάνω διαδρομές μπορεί να ενταχθεί μελλοντικά και το λίαν αξιόλογο και ευρύχωρο κτίσμα του πρώην Δημοτικού Σχολείου (370τμ), όπου πρόκειται να στεγασθεί το υπό ίδρυση Λαογραφικό Μουσείο (και όπου επιπρόσθετα σήμερα, δίδονται μαθήματα δημοτικών χορών): Προτείνεται, λόγω της περίοπτης θέσης του στο κέντρο του οικισμού και ακριβώς επί των παρυφών του οδικού άξονα προς Ζίτσα, να στεγαστεί εδώ μελλοντικά και μια «οινοθήκη» («κάβα») εγχώριας και οικιακής παραγωγής ποτών (κρασιού, τσίπουρου, αλλά και όξους και άλλων οινοπαράγωγων), ώστε να τονισθεί η ταυτότητα της Καρίτσας ως «οικισμού κρασιού» αλλά και ως διαφήμιση της τοπικής παραγωγής. Ας προστεθεί ότι έναντι του κτιρίου του πρώην Δημοτικού Σχολείου εκτείνεται η ευρύχωρη κεντρική πλατεία του οικισμού με την εκεί αίθουσα «Χρ. Γεωργόπουλου ή Τσίτου», βοηθητική των ανοικτών εκδηλώσεων που πραγματοποιούνται εδώ κατά τους θερινούς μήνες.